Ik woon in Den Bosch en helaas voor jeugdboekenschrijvers bedacht de vorige directeur van de bibliotheek zo’n twaalf jaar geleden iets slims. Althans in zijn ogen. In de ogen van jeugdboekenschrijvers was dat een heel ander verhaal.

Sluiproute

In de Auteurswet is vastgelegd dat boeken uitgeleend mogen worden mits daar een billijke vergoeding tegenover staat; het zogenaamde leenrecht. Scholen en universiteiten zijn daarvan vrijgesteld. Bij basisscholen was de reden dat het slechts kleine eigen collecties betrof.
Door gebruik te maken van deze onderwijsvrijstelling en met bovendien flinke subsidie van de gemeente Den Bosch wist de directeur van de bibliotheek te realiseren dat elke Bossche school een eigen bibliotheek kreeg, waar kinderen met een pasje van de bieb ook boeken mee naar huis konden nemen. Tevens werden alle wijkfilialen opgeheven, zodat in mijn mooie stad alleen in het centrum nog een bibliotheek is.
Het was een regelrechte sluiproute om leenrecht te ontduiken. Toen ik de vorige directeur daar eens op wees, was zijn reactie: ‘Wees blij dat ze je boeken lezen.’ Natuurlijk deed hij zijn werk als directeur bij de bibliotheek ook vrijwillig …
Ik moet er wel meteen bij zeggen dat onze nieuwe directeur, Nan van Schendel, een en ander teruggedraaid heeft. Er wordt nu wel leenrechtvergoeding betaald. Ook streeft ze ernaar om wijkfilialen terug te brengen. Hulde aan deze topvrouw!

De bibliotheek op School

Dit Bossche concept vond al snel navolging. Vanuit het hele land kwamen bibliotheekmedewerkers op excursie naar Den Bosch. Dat was nog eens handig, hoe ze het daar aanpakten! Mede door bezuinigingen op het bibliotheekwerk sloten wijkfilialen, bibliobussen en soms complete dorpsbibliotheken hun deuren in ruil voor schoolbibliotheken.

Uiteindelijk werd De Bibliotheek op School (dBos) opgenomen in het programma Kunst van Lezen, flink gesubsidieerd door de overheid. Niet verkeerd, want de leesvaardigheid in Nederland staat ernstig onder druk en holt achteruit. Een kwart van de 15-jarigen verlaat laaggeletterd het onderwijs, waardoor ze zich in feite niet kunnen redden in onze maatschappij. De leesmotivatie onder jongeren is zelfs de laagste van de hele wereld. Ondertussen is het dBos-programma uitgerold op het vo en zelfs op het mbo.

Kanttekeningen

In principe zijn schoolbibliotheken een goed plan. Hoe meer boeken voorhanden, hoe beter. Toch kan ik er wel wat kanttekeningen bij maken.
-              In de vakanties en weekenden zijn de scholen en dus de schoolbibliotheken dicht.
-              Op veel scholen mogen kinderen de boeken niet mee naar huis nemen.
-              De collecties op scholen zijn vanzelfsprekend schraal. Met het heel brede aanbod aan jeugdliteratuur krijgen kinderen zo vaak niet te maken.

Inbreuk op het auteursrecht

Het grootste bezwaar voor ons kinder- en jeugdboekenschrijvers is echter dat er over al die boeken vaak geen leenrecht werd afgedragen. Soms wel, maar heel vaak ook niet. En van deze inbreuk op het auteursrecht hebben jeugdboekenauteurs flink last gehad. Voor de meesten heeft de introductie van de Bibliotheek op School een daling in leenrechtvergoeding van zo’n 50% betekend. Let wel, het gaat dan vaak om duizenden, zo niet vele duizenden euro’s over de jaren heen. En nee, leenrechtvergoeding is geen extraatje, het is voor veel jeugdboekenauteurs een deel van het basisinkomen, waar ze voorheen op konden rekenen.

Dit onrecht heeft mij mede gemotiveerd om lid te worden van de Sectie Geschriften van Stichting Leenrecht en om toe te treden tot het bestuur van Lira.

Neem de regie

Er volgde een jarenlang overleg met alle partijen in het veld. Maar de bibliotheeksector gaf niet thuis. Deze totale impasse was voor jeugdboekenschrijvers uitermate frustrerend. En toen vorig jaar vlak voor het zomerreces besloten werd om namens uitgevers, de BNO en de Auteursbond een brandbrief aan toendertijd minister Van Engelshoven te sturen onder het motto ‘Neem de regie’, grepen jeugdboekenschrijvers hun kans.
In één weekend werd een knallende actie op touw gezet. Auteurs namen massaal filmpjes op, die op social media werden gepost. Mijn filmpje kun je hier zien. Er werden beeldmerken ontworpen, zoals bovenstaand door Gertie Jaquet, en er werd druk gediscussieerd.
Dat bekende auteurs als Paul van Loon, Jacques Vriens, Ted van Lieshout, de kinderboekenambassadeur Manon Sikkel, Janneke Schotveld en ga zo maar door, luid van zich lieten horen, betekende een keerpunt. De minister nam de brandbrief persoonlijk aan en heeft in werking gezet dat er nu een wetsvoorstel klaarligt om de onderwijsexceptie te schrappen voor po en vo en OCW neemt de leenrechtvergoeding voor jeugdboekenauteurs via dBos op zich.

En het heuglijke nieuws is dat de compensatie over het verleden onlangs is overgeboekt aan jeugdboekenauteurs. Dolgelukkig zijn we. Missie geslaagd!